سینماپرس: سیزدهمین جشنواره تجسمی فجر همچون دو دوره گذشته با رویکرد «گفتگوی هنرها؛ آفرینش تجسمی نوین با نگاهی بین رشته‌ای» برگزار شد؛ اما سهم «هنر انقلاب» در این گفتگوی هنرها چقدر بوده است؟
به گزارش سینماپرس، از مهمترین اهداف جشنواره هنرهای تجسمی فجر؛ «هویت‌مندی هنر کشور بر اساس مؤلفه‌های فرهنگی دوران معاصر ایران» و «جریان سازی مؤثر مفهومی و ساختاری در حوزه هنرهای تجسمی کشور» ذکر شده است که هر سال با توجه به رویکرد شورای سیاست‌گذاری این جشنواره، دستخوش تغییراتی نیز می‌شود. سیزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر همچون دوازدهمین دوره آن، با رویکرد «گفتگوی هنرها؛ آفرینش تجسمی نوین با نگاهی بین رشته‌ای» و در ۱۰ رشته تصویرسازی، خوشنویسی، سرامیک، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، طراحی گرافیک، مجسمه، نقاشی، نگارگری و رسانه‌های هنری جدید (ویدئوآرت، پرفورمنس‌آرت و چیدمان) برگزار شد. تشویق هنرمندان به سوی شیوه‌های معاصر خلق آثار در بستر هنرهای تجسمی، معرفی و نمایش نمونه‌هایی از برترین و جدیدترین آثار هنرمندان ایرانی و نمایش دستاوردهای خلاقانه هنری، ایجاد فضای گفتگو میان اهالی جامعه هنرهای تجسمی کشور، ایجاد زمینه برای رشد هنر معاصر ایران و ایجاد فرصت برای ارتقای آگاهی و هنر هنرمندان ایرانی به عنوان اهداف این دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر در فراخوان ذکر شده بود. در فراخوان که ۳۰ مهرماه ۹۹ منتشر شد، موضوع جشنواره به منظور امکان دادن به بروز خلاقیت هنرمندان، «آزاد» اعلام شد. در دوره پیشین جشنواره هنرهای تجسمی فجر تمرکز بر ویژگی میان‌رسانه‌ای «هنر معاصر» بود. ویژگی‌ای که سبب گشایش دریچه‌های تازه‌ای در شکل و شیوه بیان هنری شد و مرزهای تعاریف رسانه‌های هنری را باز تعریف و در بیشتر موارد از نو تبیین کرد. رویکرد این دوره از جشنواره بر ویژگی دیگری از هنر معاصر خواهد بود و آن «مخاطب محوری» است که بر این اساس، موضوعاتی چون توجه به ویژگی‌های عام هنر معاصر و به طور اخص «رویکرد میان رسانه‌ای» و «مخاطب محوری»، تعریف رابطه «هنرمند»، «اثر هنری» و «مخاطب»، توجه به نقش مخاطب در شکل‌گیری اثر هنری، تمرکز بر شیوه‌های خوانش اثر هنری با محوریت مخاطب، استفاده از ظرفیت دیگر رسانه‌های هنری و رجوع به پشتوانه‌های فرهنگی و هنری را مدنظر قرار داد. پرسشی که در این گزارش به مطرح کردن آن پرداختیم، این است که «هنر انقلاب» در این سال‌ها چه سهمی از ویترین «فجر» داشته است؛ البته اگر بخواهیم «هنر انقلاب» را تشریح کنیم باید تاکید کنیم که در حال حاضر، هنر انقلابی، هنری است که بر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها مؤثر باشد. هنر «انقلاب» پاسخ به آرمان‌هایی است که تنها محدود به سال‌های ابتدایی انقلاب نیست، بلکه فراتر از آن را در بر می‌گیرد و هنری است متذکر، امیدبخش، عدالت‌جو، روشنگر و مستقل. شاید بتوان گفت که هنرمند انقلابی نیز هنرمندی است که نسبت به اتفاقات پیرامونش واکنش و در بزنگاه‌ها حضور خودش را نشان می‌دهد و حرفی برای گفتن دارد و این مورد محدود به هنرمندان انقلاب و دفاع مقدسی نیست و در جامعه امروز هم بروز و ظهور دارد. هادی مظفری مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس جشنواره هنرهای تجسمی فجر درباره رویکرد این جشنواره به خبرنگار مهر گفت: با توجه به اینکه در دنیا، امروزه مرزی بین هنرها وجود ندارد، رویکرد «گفتگوی هنرها» طی ۳ سال گذشته در جریان برپایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر مطرح شده است. احساس کردیم باید چندین سال به رویکرد «گفتگوی هنرها» پرداخته شود تا جا بیفتد و هنرمندان به آن فکر کنند و در طول مدت زمانی، آثاری خلق شود. ما جشنواره تجسمی فجر را بر مدار رویکرد رشته‌ای برگزار کردیم اما همیشه به هنرمندان توجه می‌دهیم که رویکرد بینارشته‌ای را مدنظر قرار دهند و بتوانند بین هنرهای گفتگو برقرار کنند. حیف است که «تجسمی فجر» موضوع محور و هدفمند نباشد در این ارتباط، سیدمسعود شجاعی طباطبایی دبیر بخش کارتون سیزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر به خبرنگار مهر گفت: به نظر می‌رسد تکلیف این دوره جشنواره تجسمی فجر در فراخوان زیاد مشخص نبود؛ با توجه به اینکه موضوع جشنواره آزاد بود چطور باید شاهد آثاری با رویکرد و نشانه‌های انقلابی باشیم. انتظار می‌رفت در این جشنواره جایگاهی را به مباحث مرتبط با انقلاب یا تأثیراتی که از رویکرد انقلابی نشأت می‌گیرد، اختصاص داده می‌شد؛ چراکه در حال حاضر چندین هزار نفر کاریکاتوریست و کارتونیست داریم که می‌توانستیم از این ظرفیت استفاده کنیم. حیف است که «تجسمی فجر» موضوع محور و هدفمند نباشد. وی تاکید کرد: به اعتقاد من، موضوع آزاد برای بزرگترین رویداد هنرهای تجسمی کشور، کفایت نمی‌کند و به نظرم باید موضوعی برای خلق آثار هنرمندان قرار داده می‌شد یا در کنار موضوع آزاد، موضوعی نیز در نظر گرفته می‌شد که با توجه به آن، هنرمندانی که دغدغه‌مند هستند آثاری ارائه کنند. شجاعی طباطبایی، «کارتون و کاریکاتور» را هنری با ماهیت معترض، روشنگر، افشاگر و روحیه بخش دانست و تصریح کرد: این هنر یعنی مواجهه با یک موضوع؛ هنری معترض است و هنرمندان این حوزه، به شکل جدی به اتفاقات واکنش نشان می‌دهند. این هنرمندان همچنین نسبت به مسائل اطراف شأن حساسیت دارند همچنان که جشنواره «ما کرونا را شکست می دهیم» که اتفاقاً برای اولین بار وزارت ارشاد و چندین نهاد در برپایی آن، هم افزایی کردند، این موضوع مشهود بود. حیف است جشنواره تجسمی فجر با جشنواره ونیز مقایسه شود! حتی جشنواره ونیز هم موضوعی مشخص در کنار موضوع آزاد دارد وی بیان کرد: شاید اگر موضوعی چون «مدافعان سلامت» مطرح می‌شد، پیامی انقلابی در دل جشنواره فجر بروز می‌کرد. «هنر انقلاب» صرفاً پرداختن به انقلاب و جنگ نیست و انقلابی بودن به این معنی نیست که در مورد انقلاب و دفاع مقدس کاری خلق شود یا به اتفاقات انقلابی محدود شویم. ما هنوز در حال شهید دادن (در جریان کرونا) هستیم و این موضوع می‌توانست مطرح شود. در حال حاضر مدافعان سلامت همان شعارهایی که رزمندگان می‌دادند، سر می‌دهند و به نظر من حرکت انقلابی یعنی این مسیر. دبیر بخش کارتون جشنواره تجسمی فجر گفت: شاید وزارت ارشاد کمی واهمه دارد که ورود به یک موضوع مشخص در این حوزه، میزان مشارکت‌ها را کم می‌کند اما من فکر می‌کنم اگر چنین موضوعی در نظر گرفته می‌شد، نه تنها میزان مشارکت در هنری چون کاریکاتور و کارتون بالا می‌رفت، بلکه کار صورت می‌گرفت که به نتیجه مشخصی برسیم و در نهایت نیز در اختیار مردم قرار می‌گرفت. اگر این هنر در اختیار مردم قرار نگیرد اثربخشی آنچه می‌شود اما چون موضوع ندارد عملاً برای خواص معنا پیدا می‌کند. به اعتقاد من، حیف است جشنواره فجر با جشنواره ونیز مقایسه شود! حتی جشنواره ونیز هم موضوعی مشخص در کنار موضوع آزاد دارد. دبیر بخش عکس جشنواره: هدف «فجر» شناسایی نیروهای جوان و کاربلد است در این مورد با جاسم غضبانپور عکاس جنگ که دبیری بخش عکس سیزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر را عهده‌دار بود، صحبت کردیم. وی با بیان اینکه وقتی موضوع جشنواره‌ای «آزاد» انتخاب می‌شود، محلی برای پرداختن و توجه به موضوعی خاص برای هنرمندان وجود ندارد، به خبرنگار مهر گفت: شاید اگر موضوع هنر انقلابی را به صورتی در جشنواره، آیتم بندی می‌کردیم، می‌شد نتیجه‌گیری مطلوب در این زمینه به دست آید. به نظر من «هنر انقلابی»، مقوله‌ای است که انقلاب و جنگ و دفاع مقدس را در بر می‌گیرد و الان نمی‌توان در جشنواره فجر به آن پرداخت و بهتر است این موضوعات از طریق انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس یا بنیاد روایت فتح دنبال شود. اگر می‌خواستیم «هنر انقلابی» در تجسمی فجر که جشواره‌ای ملی است، مطرح شود باید بخشی جدا در جشنواره تعیین می‌شد؛ تنها راهی که به ذهن من می‌رسد این است که باید بخشی جدا از موضوع اصلی جشنواره قرار داده می‌شد وی بیان کرد: اگر می‌خواستیم «هنر انقلابی» در تجسمی فجر که جشواره‌ای ملی است، مطرح شود باید بخشی جدا در جشنواره تعیین می‌شد؛ تنها راهی که به ذهن من می‌رسد این است که باید بخشی جدا از موضوع اصلی جشنواره قرار داده می‌شد که رویکرد هنری و پژوهشی به انقلاب و هنر انقلابی داشته باشد. وگرنه چطور می‌شود با محدودیت‌های موجود در جشنواره و نمایش آثار، بتوانیم هنر انقلابی را نیز در بین آثار بگنجانیم! در واقع اگر بخواهیم در حوزه هنر انقلاب به صورت کامل و جامع کار کنیم باید جشنواره ملی جداگانه‌ای به آن اختصاص دهیم. غضبانپور تصریح کرد: همچنین به اعتقاد من، باید جایگاه «فجر» مشخص شود؛ اینکه یک جشنواره ساده است یا یک بینال! و به نظرم این موضوع هنوز جا نیفتاده است. یا باید موضوع تعیین کنیم یا اگر موضوع آزاد بود دیگر نباید بحثی با این رویکرد مطرح شود، وگرنه افسار از دست دست‌اندرکاران در می‌رود. وی با اشاره به رویکرد استعدادیابی جشنواره تجسمی فجر، تاکید کرد: برای این جشنواره ملی، موضوع آزاد قرار داده شده که بتوانیم هنرمندان جوانی که کار می‌کنند، شناسایی و به آنها توجه شود و در سال‌های آینده در حوزه‌های مختلف پرورش داده شوند. در واقع، هدف اصلی «تجسمی فجر» شناسایی نیروهای جوان و کاربلد است که بتوانند در آینده جایگزین قدیمی‌ها شوند. به همین دلیل نمی‌توان این جوانان را در انجام کار محدود کرد؛ چراکه ممکن بود از اینکه کارشان در زمره «هنر انقلابی» قرار نمی‌گیرد، در جشنواره هم شرکت نمی‌کردند! این در حالی است که از طریق این نوع جشنواره‌ها است که نیروهای تازه نفس و نخبه پیدا می‌شوند.